Wel eens gehoord van het begrip liminaliteit? Een paar jaar geleden ongeveer stond er een artikel in de Volkskrant over liminaliteit en ik was meteen geboeid over de betekenis ervan voor coaching en leerprocessen. Nu ik het terugzoek zie ik meer artikelen met dit onderwerp in deze krant en hieronder een link. Liminaliteit gaat over de fase waarin het oude er niet meer is en het nieuwe er nog niet is en antropologen gebruiken dit begrip regelmatig. ‘Het ondertussen’ noemt Daniele Braun dit. In een minicollege van haar over liminaliteit op LinkdIn vertelt zij als antropologe hoe deze tussenfase van kind naar volwassenen bij een stam in Centraal Afrika wordt vormgegeven. Dit filmpje stuurde mijn gewaardeerde collega Cees van Elst mij vanochtend toe en dat had een goede reden. Toen we gisteren met het coachnetwerk van De Academie voor medisch specialisten samen in een oefening ‘verzeild’ raakten en hij mij begeleidde bij een persoonlijke vraag kwam ineens ‘het ondertussen’ naar voren. Dat leverde mij veel inzicht op. Daarover zo meer.
Nu eerst wat meer over dat intrigerende begrip liminaliteit. Liminaal betekent overgangsfase en ik herinner me uit het artikel van de Volkskrant dat juist in deze tussenfase een soort van niemandsland is en daarom in bepaalde situaties juist goed geregeld is. Bijvoorbeeld een verdachte die wordt opgepakt maar nog geen proces heeft gehad, vliegterminals die een soort niemandsland zijn of in crisissituaties. Daniele Braun beschrijft liminaliteit prachtig: ‘het oude heeft je losgelaten en het nieuwe heeft je nog niet vastgepakt’. In organisaties, teams en persoonlijke veranderingen en leerprocessen is steeds sprake van iets loslaten en ergens anders naar toe gaan. In onze samenleving denken we snel in termen van oud naar nieuw, een verandering regelen we en we gaan uit van de maakbaarheid. Eigenlijk gaat verandering in drie stappen geeft Braun aan verwijzend naar de overgangsrituelen van levensfase in centraal Afrika waar de jongens met de sjamaan het bos in gaan naar ‘de plek des doods’ om als volwassenen terug te keren. De fasen tussen het oude en nieuwe is spannend en onzeker, Braun heeft het over een ‘spannend buikgevoel’. Het bekende (hiërarchie, structuur, patronen, gedrag, overtuigingen) laat los en dan sta je in ‘het niks’, wat er gaat komen is er immers nog niet. En juist in die tussenfase, de liminale fase vindt de verandering plaats, aldus Braun. ‘Terwijl je bezig bent gebeurt het, leer je als het spannend is’. En dat hoef je niet alleen te doen, de sjamaan gaat wel mee in het voorbeeld. Zij spreekt over de mythe dat we in onze samenleving juist ervan uitgaan dat je in een veilige omgeving kan leren.
Waarom is dit interessant voor ons westerse stervelingen die zo bezig zijn met leren, persoonlijke groeien en continu in veranderingen zitten in werk of privé?
Tussen oud en nieuw bevindt zich ‘het ondertussen’, zo noemt Braun de liminale fase, en daar is onzekerheid en kwetsbaarheid. Het is goed je te beseffen dat die tussenfase relevant is om te leren. Het niet weten, het in die fase laten ontstaan van gedachten, gevoel en perspectief ís de verandering. In coaching merk ik vaak dat cliënten na wezenlijke en verdiepende inzichten mij vragen: En nu? Hoe ga ik dit oplossen? Wat kan ik doen? Weg van dat lastige gevoel, op naar het nieuwe. Begrijpelijk, want prettig voelt het niet, dat ‘niks’ of ‘niet weten’. Ook bij teams merk ik dat als duidelijk wordt welke ineffectieve patronen veroorzaken dat het niet goed loopt al snel de vraag komt: Wat gaan we doen? Hoe gaan we dit oplossen? Elke vernieuwing of transformatie gaat gepaard met het niet weten, het ondertussen waarin we neigen naar snel voorwaarts en het fixen. De grote verandering zit juist op die bodem van de verandercurve waarin we weten wat we niet meer willen maar nog geen idee hebben wat het nieuwe dan is en hoe dat uitpakt. Kunnen we dat verdragen en wellicht ook daarin zijn zonder te doen of op te lossen?
Het goede nieuws is dat je het niet alleen hoeft te doen in deze fase. Door coaching, goede relaties en leiderschap kan ‘het ondertussen’ ondersteund worden. Niet door het snel op te lossen of eraan voorbij te gaan maar door het te duiden en te leren hoe je ongemak van het niet weten of kwetsbaarheid kan verduren, om iets meer vertrouwen of steun te ontvangen in een fase waarin je zo wankel staat. Dat je even op die lastige plek mag blijven en juist daardoor groeit.
Wat heeft dit te maken met mijn eigen ervaring gisteren met Cees? Toen ik in de tussenfase stond (letterlijk op een papier op de grond, tussen het oude en het nieuwe) greep ik naast me naar de grote plant die er stond. Ik hield hem vast en pas nadat ik dat door had, ervoer ik dat hij de functie had van steunpunt. Na een tijdje liet ik hem los en voelde ik een verandering in mij. Ik stond rustiger en voelde me zekerder. ‘Het nieuwe’ leek minder spannend en ook minder ver weg. Het voelde als een soort van overwinning op mezelf. Toen Cees vanochtend het filmpje stuurde wist ik ineens waar deze blog over moest gaan … hiermee zit ik al in ‘het nieuwe’. Meer creatief vormgeven aan mijn vak en mijn werking meer naar buiten zichtbaar maken. Bedankt Cees!
https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/terug-naar-normaal-dat-gaat-zomaar-niet-na-deze-crisis-moeten-we-eerst-stilstaan-bij-wat-er-is-verloren~b93a399c/
